---> Het passieverhaal in gebedenboeken
Het passiegebed: 'Vander passien indie vasten tot Paesdaech toe.' (Neerl. 17, f. 116r).
Een van de vele uitingen van het passieverhaal waren lijdensmeditaties en passiegebeden in gebedenboeken. Het lijdensverhaal is in heel wat handschriften aan bod gekomen. Het oudste bewaarde Nederlandstalige gebedenboek (uit 1340-1350) werd waarschijnlijk in Utrecht vervaardigd en bevat vier passiegebeden.
De passie werd ook verwerkt in vele getijden. Getijdenboeken werden vaak geïllustreerd met verschillende passietaferelen. Elk uur van de getijden was verbonden met een episode uit het lijdensverhaal. Het werd herdacht in de 'Kruis-en Lijdensuren' en de 'Uren van de Passie'. In het exemplaar van Geert Grote uit de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap staan de getijden van het Kruis. Dergelijke officies werden op een andere manier gebeden: de episodes uit het lijdensverhaal werden opgesomd en/of afgebeeld door middel van meditatie op devotionele beelden. Dergelijke afbeeldingen waren voorzien van de Arma Christi.
De gebeden in de gebedenboeken waren tevens een middel om zich te verplaatsen in Christus en zich volledig in te leven in het leven en vooral lijden van Christus. Men kon zo ook de waarde van Zijn offer bewust worden. Devotionalia zoals gebedsprenten en miniaturen maakten episodes uit Zijn leven tastbaar. Ook afbeeldingen van Maria en anderen werkten als een bemiddelaar tussen de gelovigen en Christus.
~~~~~~~~~~~~~~
De tekst 'Honderd Artikelen' is onder meer in dit gebedenboek te vinden. Aan de linkerkant zien we een miniatuur met een vogel, daaronder staat 'Ave Maria' (Neerl. 23, f. 3v-4r).
In dit handschrift staat ook de populaire tekst van Suso, maar de proloog ontbreekt (Neerl. 17, f. 37r).
Het Passiegebed 'Een schoen ghebet vander passien ons lieuen heren ende wie dattet ynnichlicken lest heuet alle den aflaet van romen van colen ende van trier.' (Neerl 22, f. 113r).
Een voorbeeld van een passiegebed met weinig tot geen decoratieve elementen (Neerl. 8, f. 121v).
De passiegebeden gaan in op het bloed, het lijden en het kruis. Er wordt gebeden voor vergiffenis van de zonden en bescherming tegen vijanden (Neerl. 13, f. 12v-13r).
Dit passiegebed bevat een met blauw en rood penwerk gedecoreerd initiaal 'O' (Neerl. 18, f. 17r).
De bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap bewaart een mooie collectie gebedenboeken. In deze gebedenboeken staan heel wat passiegebeden en andere populaire teksten met betrekking tot het passieverhaal.
Een voorbeeld van een populaire tekst is de 'Honderd Artikelen' van Duits mysticus Hendrik Suso (1295-1366). In deze tekst wordt de hele lijdensgeschiedenis verhaalt in honderd korte gebeden. De tekst is aanwezig in verschillende gebedenboeken en enkele van de Middelnederlandse vertalingen worden bewaard in de gebedenboeken van de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap. Voorbeelden zijn gebedenboeken 'Neerl. 23' en 'Neerl. 17'. Deze gebedenboeken stammen uit ca. begin zestiende eeuw.
Naast deze tekst staan er natuurlijk ook heel wat 'gewone' passiegebeden in de collectie gebedenboeken. De decoratie is niet in elk geval even aanwezig. Aan de ene kant zijn er de werken met passiegebeden zonder enige vorm van decoratie. Voorbeelden hiervan zijn gebedenboek 'Neerl. 22 en 'Neerl. 17'.
Het vroeg zestiende- eeuws gebedenboek 'Neerl. 8' bevat onder meer een passiegebed met betrekking tot Goede Vrijdag, naar het Evangelie van Johannes. Ook in 'Neerl 13' staan passiegebeden. Een van de passiegebeden gaat in op het bloedige zweet van Jezus en er wordt in gebeden voor Christus die pijn lijdt en op het verlossen van Zijn zonden. Ook wordt er gebeden dat het kruis de mensen zal beschermen tegen vijanden.
'Neerl. 18' is een boek waarin een incunabel en een handgeschreven tekst zijn samengevoegd. Een voorbeeld van een passiegebed dat hierin te vinden is, is het gebed: 'Hier nae volghen neghen deuoete opofferinghe vander werdiger passien ons liefs heren Jhesu xpristi totten hemelschen vader.'
De kruisafneming en de graflegging (Neerl. 12, f. 22r).
Jezus ondergaat de geseling (Neerl. 12, f. 18v).
Jezus wordt gekruisigd en sterft de kruisdood. Maria en Johannes de Evangelist staan naast Hem (Neerl. 12, f. 21r).
De Piëta-scène. Een dode Christus ligt op de schoot van Maria (Neerl. 12, f. 22v).
In gebedenboeken zijn ook miniaturen te vinden waarin alle episodes uit het levens- en lijdensverhaal afgebeeld worden. Dit is het geval met gebedenboek 'Neerl. 12'. Dit is het enige handgeschreven, laatmiddeleeuwse gebedenboek uit de bibliotheek van het Ruusbroecgenoostchap waar de scènes (volledig) via miniaturen uitgebeeld worden.
Een passiegebed op de vijf wonden van Christus (Neerl. 17, f. 82r).
Op deze miniatuur staan verwijzingen naar de wonden en het lijden van Christus: een rood hart, een ladder, een geselwerktuig, een geselzuil en een bundel groene takken die symbool staan voor het Hof van Olijven (Begin boekblok, Neerl. 243).
Op deze miniatuur staan: het kruis, de doornkroon, een bloedend hart, vier bloedende ringen en de nagels. Onderaan de afbeelding begint een gebed over de kruisiging (Neerl. 243, p. 385).
Op deze miniatuur staat in het midden een kelk, een hostie en een bloedend hart. In de hoeken staan vier bloedende wonden afgebeeld. (Neerl. 243, tussen p. 433-4).
Heel wat passiegebeden zijn gefocust op de heilige vijf wonden van Christus. Met deze vijf wonden worden de volgende bedoeld: (1) De wonden aan de handen, (2) aan beide voeten, (3) aan de torso, veroorzaakt door de doorboring met de speer, (4) de wonden op het hoofd, veroorzaakt door de doornenkroon en (5) de wonden op de rug, te wijten aan de vele zweepslagen die hij ontving door de geseling. Christenen hechtten veel belang aan deze 'stigmata'. Als gelovigen dergelijke wonden ook 'ontvingen', was dit een uiterlijk teken van totale eenwording met God. Men wilde hiermee aantonen dat het geloof zo intens was dat men letterlijk de pijn van Christus mede-ervaart. In 'Neerl. 17' staat er een gebed dat enkel focust daarop: 'totten heiligen vijf wonden.' De miniaturen uit 'Neerl. 243' verwijzen ook naar deze wonden.
Een uitgebreid passietraktaat is te vinden in 'Neerl. 243'. In dit handschrift staan enkele bladgrote miniaturen in teken van het lijden van Christus en Zijn wonden.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~