Devotieprent Rosalia van Palermo, Michiel Cabbaeij, ca. 1660-1722, Ruusbroecgenootschap, deelcollectie heiligen, Rosalia van Palermo, H1.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
H. Rosalia in Antwerpen
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
In de zeventiende eeuw werd ook Antwerpen nog geteisterd door verschillende uitbraken van de pest. De zeventiende-eeuwse geneeskunde was nog niet opgewassen tegen epidemische ziektes. De H. Rosalia was een perfecte heilige om te introduceren in deze omstandigheden. Haar triomf in Palermo verzekerden de jezuïeten ervan dat dit ook in Antwerpen kon lukken. Verschillende initiatieven werden hiertoe genomen en zij lanceerden dan ook met veel succes de heiligen Rosalia en Franciscus Xaverius als nieuwe pestheiligen, naast hun functie als verzorgers van pestlijders.
Devotieprent H. Franciscus Xaverius, A. Goetiers, ca. 1637-1686, Ruusbroecgenootschap, RG-PC H1, Franciscus Xaverius 15.15.1.
Veel mensen namen nog vaak een toevlucht tot volksgeneeskunde, religie en magie in het genezingsproces. Devotieprenten, scapulieren en medailles, op het lichaam gedragen, vormden een door de Kerk getolereerd surrogaat voor de niet-christelijke amuletten die al sedert ontelbare eeuwen ziekte, betovering en andere onheilen dienden af te wenden.
Devotieprenten H. Rosalia, collectie Ruusbroecgenootschap. Links twee prenten uit de deelcollectie: beklede devotieprenten. Rechts twee prenten uit de deelcollectie: snij- knip en prikwerk.
In de loop van de tweede helft van de zeventiende eeuw werden devotieprenten, behalve als hulpmiddel bij het gebed, steeds meer aangewend als wonderdadig en beschermend amulet, zo ook bij de pest. Hun dienst als leermiddel en geheugensteun verdween steeds verder naar de achtergrond. Bij reliekendoosjes, al dan niet in combinatie met een afgebeelde heilige, werd de vermeende beschermende uitwerking ervan op een gegeven moment zelfs belangrijker geacht dan de begeleidende functie die deze hoorden te hebben bij het gebed. Het volk diende te overleven en daarbij kwam het (bij)geloof snel om de hoek kijken.
Devotieprent Rosalia van Palermo, Cornelis de Boudt, ca. 1660-1738, Ruusbroecgenootschap, RG-PC Randversieringen 81.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De pestheilige Rosalia werd een populair onderwerp voor religieuze publicaties. Boeken, litanieën, levensverhalen en gebeden werden uitgegeven in Antwerpen, een van de belangrijkste drukkerscentra van de Lage Landen, in het Latijn en in de volkstalen.
Litanie H. Rosalia van Palermo, anoniem, datering onbekend. Links: Ruusbroecgenootschap, RG 3095 E 22. Rechts: Ruusbroecgenootschap, RG 3095 H 3:43.
Zo publiceerde pater Adriaan Poirters (1606-1674) in 1658 Het Leven van de H. Maeghet Rosalia, Patronesse teghen de Peste. Dit boek was voorzien van prachtige gravures. Enkele van deze gravures werden verwerkt tot devotieprenten die verspreid konden worden ter ondersteuning van Rosalia’s cultus.
Hagiografie Rosalia van Palermo, Het leven vande H. maeghet Rosalia van Adriaan Poirtiers, Antwerpen 1658, Ruuscbroecgenootschap, UA-RG 3048 I 10.
Ook devotieprenten van Rosalia werden zeer populair. Verschillende bekende graveurs werkten aan koperplaten van haar die tot in de negentiende eeuw gebruikt werden. Tijdens de verschillende pestepidemieën van de zeventiende eeuw werden prentjes van haar verspreid en op de deuren van woningen gekleefd opdat de bewoners gezond zouden blijven.
Devotieprent Rosalia van Palermo, Cor. van Merlen, ca. 1654-1723, Ruusbroecgenootschap, deelcollectie heiligen, Rosalia van Palermo, H1.
Devotieprenten werden ook gebaseerd op haar heiligenleven. Zo zijn er prenten die engelen tonen die haar bezoeken, maar er zijn ook prenten die tonen hoe ze strijd met de duivel, haar devotie in rots bijtelt en een mystieke eenmaking ervaart.
Devotieprenten H. Rosalia, Ruusbroecgenootschap, deelcollectie heiligen, Rosalia van Palermo, H1.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De volgende graveurs en prentenuitgevers komen terug in de collectie van het Ruusbroecgenootschap:
Anna Maria Bunel (1701-1766) die werk overneemt van haar vader Michel Bunel (1670-1739), Charles Neel (?-1743), Gaspard-Joseph Bunel (?), Lodewijk Joseph Fruijtiers (1713-1782), Michiel Cabbaeij (1660-1722), Cornelius de Bout (1660-1738), Cornelis I Galle (1576-1650), Cornelis II Galle (1615-1678), Cornelis III Galle (1642-1678), Alexander Goetiers (1637-1686), Franciscus Huberti (1630-1687), Cornelis van Merlen (1654-1723), Theodore I van Merlen (1604-1659-, Theodore II van Merlen (1609-1672) en Theodore III van Merlen (1661-?).
De prentencollectie van het Ruusbroecgenootschap, die nu al rond de 40.000 prenten telt, groeit nog steeds aan. De H. Rosalia van Palermo is uiteraard ruim vertegenwoordigd in de collectie.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Devotieprent Rosalia van Palermo, M. Bunel, ca. 1670-1766, Ruusbroecgenootschap, RG-PC Rijmgebeden: II.12.35.b.1.
